Jakie są rodzaje potrąceń?
Potrącenie wierzytelności umożliwia rozliczenie w sposób, który nie wymaga faktycznego przepływu środków pomiędzy podmiotami, które są wobec siebie jednocześnie dłużnikami i wierzycielami. Wyróżniamy dwa rodzaje potrąceń – umowne i ustawowe. Potrącenie umowne to, jak sama nazwa wskazuje, potrącenie, które uregulowane jest postanowieniami danej umowy. W tym przypadku strony mają dosyć dużą swobodę w uregulowaniu potrącenia, w tym poprzez zapewnienie możliwości potrącenia wierzytelności niewymagalnych, potrącenia wierzytelności przyszłych i potrącenia wierzytelności przedawnionych. Natomiast potrącenie ustawowe opisane jest w przepisach Kodeksu cywilnego i na nim skupimy się w niniejszym artykule.
Jakie są przesłanki dokonania potrącenia ustawowego?
Art. 498 Kodeksu cywilnego wskazuje, że ustawowe potrącenie jest możliwe w sytuacji, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone na drodze sądowej lub przed innym organem państwowym.
Czy można potrącić wierzytelność niewymagalną?
Samo brzmienie zacytowanego powyżej przepisu mogłoby wskazywać na to, że obie wierzytelności powinny być wymagalne, aby dokonać potrącenia.
Jednak w orzeczeniach Sądu Najwyższego sformułowano pogląd, że potrącenie jest możliwe także w sytuacji, gdy wymagalna jest jedynie wierzytelność podmiotu dokonującego potrącenia.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego potrącenie.
Sąd Najwyższy uznaje, że tylko wierzytelność potrącającego, jako strony aktywnej, powinna być wymagalna, ponieważ potrącenie jest równoznaczne z przymusowym zaspokojeniem wierzytelności przysługującej osobie, która składa oświadczenie woli, a dokonując potrącenia – strona ta płaci równocześnie swój dług, skoro nie ma przeszkód prawnych, aby spłacić dług przed terminem jego zapłaty1.
Co więcej, w orzecznictwie Sądu Najwyższego wprost stwierdza się, że brak wymagalności wierzytelności wzajemnej nie jest przeszkodą do potrącenia wówczas, gdy potrącający, jako dłużnik, mógłby ją zaspokoić2.
Jak skutecznie dokonać potrącenia?
Jak więc w tej sytuacji dokonać skutecznego potrącenia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego? Należy postawić naszą wierzytelność w stan wymagalności, a więc wezwać dłużnika do jej zapłaty w określonym terminie. Następnie, już po jego upływie i braku wpłaty ze strony dłużnika – należy złożyć na ręce dłużnika oświadczenie o potrąceniu wzajemnych wierzytelności,
wskazując w nim dane identyfikujące naszą wierzytelność, wierzytelność naszego dłużnika przysługującą mu wobec nas, a na końcu oświadczenia wskazać kwotę, która pozostaje po potrąceniu wierzytelności, wzywając dłużnika do jej zapłaty lub deklarując jej zapłatę, w zależności od sytuacji, czyja wierzytelność zostanie zniwelowana do zera w wyniku potrącenia.
Podsumowanie – potrącenie wierzytelności niewymagalnych
Reasumując, to, że wierzytelność naszego dłużnika nie jest jeszcze wymagalna – nie powinno nas zniechęcać do dokonania potrącenia, jeśli nasza wierzytelność ma już walor wymagalności. Choć samo brzmienie przepisu na to nie wskazuje,
dopuszczalność potrącenia w takiej sytuacji wynika wprost z wyroków Sądu Najwyższego, a więc nie ma podstaw do tego, aby skuteczność takiego potrącenia była kwestionowana przez naszego dłużnika czy przez sąd.
[Przypisy]
1Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2005 r., sygn. akt: III CK 90/05.
2Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2014 r., sygn.. akt: V CSK 242/13.
